Volgens de Volkskrant kan 2012 de geschiedenis in gaan als het jaar waarin de manier waarop wetenschappers onderzoek doen voorgoed verandert. Dit jaar zal het plannen regenen om de uitkomsten van onderzoek betrouwbaarder, beter controleerbaar en beter toegankelijk te maken.
Journalist Maarten Keulemans schrijft: zo studeert de Europese Unie op plannen om uit onderzoek verkregen ruwe gegevens onder te brengen in openbare data-archieven; zal de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen komend voorjaar met aanbevelingen komen om de spelregels van de wetenschap beter tussen de oren van de onderzoekers te krijgen; heeft de vereniging van sociaal-psychologen ASPO beloofd haar onderzoeksprotocollen aan te scherpen en experimenteert onderzoeksfinancier NWO met manieren om ruwe gegevens openbaar te maken. Affaires met frauderende hoogleraren hebben de druk vergroot, maar de meeste initiatieven stonden al in de grondverf, aangezwengeld door de roep om betere controle en meer openheid in het tijdperk van internet en sociale media. De afgelopen jaren werd de wetenschap met enige regelmaat in verlegenheid gebracht door onderzoeksuitkomsten die niet op orde waren, doorgaans doordat de hele onderzoeksmachinerie zich van laboratorium tot vakblad had laten meeslepen door wensdenken, financiële belangen of de drang om te scoren.
Dit kan ook het jaar worden van de open access-vakbladen, gratis wetenschappelijke bladen op internet. Dit jaar beschreven Finse onder-zoekers een ‘zeer snelle groei van open access-publicaties’: 30 procent per jaar sinds 2000. De meeste prognoses voorspellen dat het gratis publiceren in of rond 2012 de grens van 10 procent van de totale wetenschappelijke artikelen productie overschrijdt.
Er hangt meer verandering in de lucht. Steeds vaker zijn van vakgebieden onderzoeksgegevens ondergebracht op een centrale website, eisen patiëntengroepen snelle openbaarmaking van onderzoeksresultaten en openen wetenschappers zelf de gordijnen. Zoals de Canadese microbiologe Rosie Redfield, die uitzoekt of microben echt het element arseen in plaats van fosfor in hun dna kunnen dragen -een aanspraak die eind 2010 tot ophef leidde toen NASA-onderzoekster Felisa Wolfe-Simon beweerde zo’n ‘arseenbacterie’ in het wild te hebben gevonden. Het grote verschil: in plaats van een labjournaal houdt Redfield een weblog bij. ‘Het resultaat is een fascinerend verhaal van ontluikende open wetenschap’, oordeelde Nature vorige week. ‘Redfields blog is een virtuele laboratoriumbespreking geworden, waar wetenschappers uit de hele wereld helpen haar problemen bij het kweken en bestuderen van deze bacteriën op te lossen.”
Keulemans sluit af: “Onderzoeksgegevens stilhouden tot ze eindelijk staan afgedrukt in een wetenschappelijk vaktijdschrift: dat is zó 2011.”
