Een archeologische ontdekkingsreis door het landschap van Nijmegen

In de afgelopen twee decennia heeft het landschap van Nijmegen-Noord, met de realisatie van de VINEX-locatie Waalsprong en het ‘Ruimte voor de Rivier’-programma, een indrukwekkende transformatie ondergaan. Tijdens deze metamorfose vond ook intensief archeologisch onderzoek plaats waarbij bovendien veel nieuwe landschappelijke informatie werd verzameld.

Puzzelstukjes op de juiste plaats

Vanaf de jaren ’90 is systematisch archeologisch onderzoek verricht. Het gebied stond bekend om zijn complexe rivierenlandschap, waarvan de exacte ontstaanswijze slechts mondjesmaat kon worden achterhaald. Het vergde tijd en gedetailleerd onderzoek om de puzzelstukjes op hun plaats te krijgen en de geheimen van dit gebied te onthullen. Een belangrijke mijlpaal in dit onderzoek was de creatie van een overzichtskaart in 2007-2008, waarop alle gefragmenteerde veldkennis werd gebundeld, al ontbrak het destijds nog wel aan voldoende dateringen en gedetailleerde profielwaarnemingen.

Het daaropvolgende decennium bracht echter een revolutie teweeg in het begrip van het gebied. Nieuwe archeologische proefsleufonderzoeken en opgravingen leverden essentiële informatie op, waaronder gedetailleerde dateringen en profielwaarnemingen. Hierdoor kon een veel genuanceerder beeld van de ontstaanswijze van het landschap worden geschetst.

Bundeling van kennis

Na de afronding van grootschalig archeologisch veldonderzoek in 2020 startte de gemeente Nijmegen het ‘synthese AMZ-onderzoek Waalsprong’. Hierbij werd een nieuwe geomorfogenetische kaart van Nijmegen-Noord gecreëerd, die diende als praktisch uitgangspunt voor de bundeling en presentatie van alle verworven kennis over de landschappelijke ontwikkelingen.

Deze kaart, een paleogeografisch model, geeft een gedetailleerd inzicht in de vormingsgeschiedenis van het landschap, met informatie over de ruimtelijke verspreiding van geomorfogenetische eenheden. Bovendien benadrukt de kaart de enorme tijdsdiepte van het landschap, waarbij generaties van rivierlopen en meanderende lopen worden onthuld.

Voor de gemeente Nijmegen biedt deze kaart niet alleen een historisch perspectief, maar ook praktische toepassingen. De kaart fungeert als onderlegger bij het opstellen van archeologische verwachtingen en adviezen in het kader van vergunningverlening. Ook vormt deze een startpunt voor toekomstig archeologisch en landschappelijk onderzoek in het gebied. Na meer dan 25 jaar onderzoek is de complexiteit van dit rivierenlandschap grotendeels ontrafeld, maar het blijft een bron van inspiratie voor verdere ontdekkingen en onderzoek.

Bekijk de complete dataset, inclusief de geomorfogenetische kaart in het Data Station Archaeology. 

Bron afbeelding: E.Heunks, 2023, “De nieuwe geomorfogenetische kaart van nijmegen-noord en nabije omgeving”, https://doi.org/10.17026/AR/SYMI4Z, DANS Data Station Archaeology, V1; Geomorfogenetische kaart Nijmegen-Noord.pdf