iPRES 2025 in Wellington: Reflecties op de ontwikkelende toepassing van digitale preservering

Door Valentijn Gilissen 

De 21ste International Conference on Digital Preservation (iPRES 2025) vond plaats van 3–7 november in Wellington, Nieuw-Zeeland. Voor mij was het de derde keer dat ik de conferentie bezocht, deze keer was de ervaring zowel vertrouwd als uniek. De reis naar letterlijk de andere kant van de wereld, met 23 uur vliegtijd en een tijdsverschil van 12 uur, creëerde een onvergetelijke context. Wellington is een dynamische combinatie van natuur, cultuur en gastvrijheid, en vormde een inspirerende omgeving voor een week volledig gewijd aan digitale preservering.

Een vertrouwd format in een unieke culturele context

Het programma van iPRES 2025 volgde de gebruikelijke opzet: workshops en tutorials op maandag, gevolgd door drie dagen met inhoudelijk rijke programmaonderdelen, en op de laatste dag professionele bezoeken die deelnemers de gelegenheid bood om de gaststad verder te verkennen en om bij lokale instellingen een kijkje achter de schermen te nemen. Met een breed scala aan bijdragen, waaronder de populaire ‘bake-offs’ tooldemonstraties, liet het programma opnieuw de omvang en diversiteit van het vakgebied zien.

Dit jaar speelde de inheemse Māori-cultuur een belangrijke rol in de algehele conferentie-ervaring. Traditionele Karakia-zegeningen, waiata-liederen en pōwhiri-ceremoniële welkomsten markeerden het begin van de dagen en evenementen. Tijdens de receptie trad een Māori-dansgroep op, het conferentiediner vond plaats in het iconische ‘Beehive’-parlementsgebouw, en alle deelnemers kregen gratis en exclusieve toegang tot het Museum of New Zealand (Te Papa Tongarewa). Deze culturele elementen introduceerden ons op betekenisvolle wijze in verschillende aspecten van de inheemse cultuur van Aotearoa (Nieuw-Zeeland) en het dagelijks leven van de Māori-gemeenschap.

Bruggen slaan tussen research datamanagement en digitale preservering

Mijn short paper-presentatie (zie abstract) richtte zich op de rollen en verwachtingen van onderzoekers, datamanagers en repositories. Ik pleitte voor beter inzicht in daadwerkelijke hergebruik toepassingen als bewijs voor onze gezamenlijke impact op de onderzoekscyclus. Verschillende aanwezigen benaderden mij naderhand met waardevolle opmerkingen, en één vraag sprong er met name uit: “Hoe overbruggen we de kloof tussen Research Data Management (RDM) en digitale preservering?”

In mijn antwoord benadrukte ik de noodzaak van gedeelde verhalen, concrete casussen over hergebruik die de langetermijnwaarde aantonen, en het belang van professionals die beide domeinen begrijpen. De uitdagingen die gedurende de week werden besproken, versterkten deze boodschap: zowel digitale-preserveringsspecialisten als RDM-practitioners worden geconfronteerd met vergelijkbare problemen, maar benaderen deze vanuit verschillende perspectieven. Actieve dialoog tussen beide disciplines blijft essentieel.

Een inspirerende én confronterende keynote

Onder de vele sessies maakte één keynote diepe indruk: Simon Kofe, politicus van het eilandstaatje Tuvalu, beschreef de voorbereidingen die zijn land treft voor een mogelijk extreem klimaatscenario waarin Tuvalu al het landoppervlak zou kunnen verliezen. Door middel van uitgebreide LIDAR-scans, 3D-documentatie en culturele interviews wordt het nationale erfgoed vastgelegd, zodat Tuvalu als een “virtuele natie” kan blijven voortbestaan als dat noodzakelijk is.

Deze keynote was een krachtige herinnering aan de waarde van ons werk. Digitale preservering richt zich niet uitsluitend op technische workflows; het gaat om het veiligstellen van het geheugen, de cultuur en de rechten van gemeenschappen die onder existentiële druk kunnen staan. Toen aan Kofe werd gevraagd hoe de onderzoeksgemeenschap kon helpen, antwoordde hij dat hij politicus is, geen archivaris, preserveringsspecialist of technoloog, en dat hun land onze expertise hard nodig heeft. De boodschap was tegelijk inspirerend en ontnuchterend.

Hoogtepunten uit papers en lightning sessions

Zoals altijd vormen de presentaties het hart van iPRES. Ik nam deel aan een workshop over bestandsformaatidentificatie, een technisch onderwerp dat complexer blijkt dan het op het eerste gezicht lijkt. Een digitale bron gaf een heldere uitleg van hex-signaturen en de constructie van PRONOM-entries, en illustreerde hoe technische keuzes substantiële gevolgen kunnen hebben voor dagelijkse preserveringsworkflows.

Daarnaast bezocht ik sessies over trust frameworks, de preservering van open-access tijdschriften, digitale leeszalen, formatoverecosystemen, rampenmanagement, workflowontwerp, 3D-preservering en duurzaamheid. Enkele terugkerende thema’s waren:

• Vertrouwen en transparantie blijven centrale aandachtspunten. Gebruikersgerichte benaderingen winnen terrein als alternatief voor, of aanvulling op, formele certificering.
• Bestandsformaatcomplexiteit neemt toe. Er zijn naar schatting inmiddels meer dan 12.000 formaten, wat de uitdagingen rondom identificatie en risicoanalyse onderstreept.
• Samenwerking en standaardisatie zijn cruciaal. Of het nu gaat om het valideren van spreadsheets, het harmoniseren van formaatbeleid, of het ondersteunen van 3D-data: community-gedreven tooling en gedeelde richtlijnen blijven onmisbaar.
• Duurzaamheid en klimaatimpact krijgen hogere prioriteit, zowel binnen preserveringsprocessen als binnen de geopolitieke context van digitaal erfgoed.
• Toegang tot gevoelige of beperkte data wordt steeds vaker vormgegeven via Trusted Research Environments en digitale leeszalen, wat sterk relevant is voor RDM.

De lightning talks lieten een brede internationale diversiteit zien, met onderwerpen variërend van keramiekpreservering en overheidsdata tot WeChat-archivering, ecologische voetafdrukken en 3D-preservering in industriële contexten.

Terugblik en vooruitblik

iPRES 2025 bood een rijke combinatie van technische diepgang, culturele uitwisseling en strategische reflectie. Voor iedereen die werkzaam is op het snijvlak van RDM en digitale preservering bevestigde de conferentie hoe verweven onze uitdagingen zijn. Ook werd het belang onderstreept van voortdurende dialoog, gedeelde standaarden en aantoonbare hergebruikpraktijken.

Het belangrijkste inzicht, zoals de keynote van Simon Kofe zo scherp illustreerde, is dat ons werk een reikwijdte heeft die verder gaat dan onze eigen organisaties. Het preserveren van het digitale geheugen van de wereld is een mondiale verantwoordelijkheid, en iPRES bood opnieuw het netwerk, de inspiratie en de energie om dit werk gezamenlijk voort te zetten.