In memoriam: prof. dr. Selma Leydesdorff (1949–2025).
De collecties Long Shadow of Sobibor (2009–2012), onderdeel van het Data Station Social Sciences and Humanities, bevat interviews met onder meer overlevenden van de opstand in Sobibor, afgenomen door prof. dr. Selma Leydesdorff, historicus en emeritus-hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Leydesdorff was een pionier op het gebied van Oral History in Nederland en heeft met deze interviews een indrukwekkend historisch databestand nagelaten.
De opstand van 14 oktober 1943
Het vernietigingskamp Sobibor, in het oosten van Polen, maakte deel uit van het nazi-plan om Joden uit heel Europa systematisch te vermoorden. Ongeveer 170.000 mensen werden er gedeporteerd en vrijwel direct na aankomst vergast. Slechts een klein aantal gevangenen werden tijdelijk in leven gehouden voor dwangarbeid.
In de nazomer van 1943 gingen geruchten dat het kamp zou worden opgeheven, een dreigend teken dat de gevangenen zouden worden geëxecuteerd. De aankomst van Russische-Joodse krijgsgevangenen, onder wie luitenant Aleksander Pechersky, leidde tot het ontstaan van een ontsnappingsplan, uitgewerkt samen met de Poolse gevangene Leon Feldhendler. Op 14 oktober 1943 werd dit plan uitgevoerd.
Tijdens de opstand werden twaalf SS’ers en twee bewakers gedood. Het was een uitzonderlijke verzetsdaad, uitgevoerd door ernstig verzwakte gevangenen die hun vrijheid bevochten in de schaduw van de vernietiging. Uiteindelijk overleefden slechts 47 gevangenen uit Sobibor de oorlog, van wie 42 aan de opstand deelnamen, waarvan 18 Nederlanders. In totaal werden 34.313 Joden uit Nederland in Sobibor vermoord.
De betekenis van de interviews
In 2011 werd kampbewaker Iwan Demjanjuk in Duitsland veroordeeld voor medeplichtigheid aan de moord op Joden, mede op basis van getuigenissen van Nederlandse nabestaanden en overlevenden van de opstand.
Prof. Selma Leydesdorff interviewde 9 overlevenden van de opstand en 22 Nederlandse nabestaanden. In deze gesprekken vertellen nabestaanden wat het verlies van hun dierbaren voor hen heeft betekend – vaak ging het om een of beide ouders. De overlevenden spreken over hun leven vóór, tijdens en na Sobibor. Samen vormen deze interviews een uniek en ontroerend historisch document dat de menselijke stem terugbrengt in de geschiedschrijving.
Tussen 2009 en 2011 reisde Leydesdorff naar Polen, Oekraïne, Rusland, de Verenigde Staten, Australië en Israël om de interviews op te nemen, die van Engelse ondertiteling zijn voorzien.
Met de toegankelijkheid van de collectie Long Shadow of Sobibor wordt het werk van Selma Leydesdorff blijvend beschikbaar gesteld aan onderzoekers en toekomstige generaties.
Bekijk hier de collectie.
Data Station Social Sciences and Humanities
De collectie Long Shadow of Sobibor maakt deel uit van het domein specifieke DANS Data Station Social Sciences & Humanities (SSH). Dit Data Station ondersteunt onderzoekers in de sociale en geesteswetenschappen bij het duurzaam archiveren, publiceren en hergebruiken van onderzoeksdata. Binnen het Data Station SSH zijn diverse waardevolle collecties, waaronder Long Shadow of Sobibor, beschikbaar voor hergebruik in wetenschappelijk onderzoek. Dit maakt het voor onderzoekers en andere geïnteresseerden eenvoudiger om deze data te vinden, raadplegen en benutten voor toekomstig onderzoek.
Deze tekst is samengesteld door Mirjam Huffener, projectmanager Long Shadow of Sobibor, en Widiawatie Mahabier, Datamanager DANS.
Bron afbeelding: Sprekende Geschiedenis.
