Van tapes tot Dataverse: veertig jaar bruggenbouwer in data

Van papieren catalogi tot digitale datacommunities – een loopbaan vol beweging

Op 4 juli, haar verjaardag én de dag waarop ze exact veertig jaar geleden solliciteerde, neemt Marion afscheid. Ze blikt terug op een loopbaan vol ontwikkeling, onverwachte wendingen en blijvende collegiale banden.

Begonnen met grijze literatuur en computertapes

Toen ze in 1985 begon bij het Steinmetz-archief hield Marion zich bezig met het acquireren van sociaalwetenschappelijke databestanden. Data werden op computertapes aangeleverd, de bijbehorende papieren documentatie eveneens per post verstuurd en catalogi bestonden uit dikke boeken. Haar taak was het screenen van honderden rapporten – grijze literatuur – op zoek naar interessante databestanden om vervolgens de onderzoekers hiervan te benaderen per brief.

Marion heeft nooit een vastomlijnd carrièrepad gevolgd, maar greep kansen die op haar pad kwamen aan. Hoewel ze als kind droomde van een carrière als kankeronderzoeker, lag haar latere interesse vooral bij het onderwijsbeleid. Niet als docent – “hoewel ik opgeleid ben als lerares is voor de klas staan niets voor mij, daar moet je voor in de wieg gelegd zijn,” zegt ze – maar onderwijs als maatschappelijk fenomeen vond ze bijzonder boeiend. Tijdens haar studie onderwijssociologie kwam ze echter de vacature bij het Steinmetz-archief tegen, een mogelijkheid om haar studie te bekostigen. In een tijd met hoge werkloosheid solliciteerde ze samen met meer dan 75 andere kandidaten. Ze werd aangenomen en is nooit meer weggegaan.

“Bij mijn sollicitatie vertelde ik, redelijk naief, dat ik de cursus SPSS het leukste van mijn studie vond, maar dat dat volgens mij niets met sociologie te maken had” lacht Marion. “Bij het Steinmetz-archief deed ik niets anders dan achter SPSS-bestanden aangaan.” Ze voelde  zich direct thuis in deze omgeving van computertapes en data-analyse. Haar interesse in de maatschappij vond een onverwachte maar passende plek in de wereld van datadiensten. In die beginjaren was het werk bijna detectiveachtig: stapels rapporten doornemen, speuren naar datasets, brieven schrijven, wachten op antwoord. “Soms kwam er maanden, of zelfs jaren  later ineens een doos met tapes binnen – dan was ik trots dat er weer een bestand aan de collectie toegevoegd kon worden.” Dankzij haar scherpe oog en vasthoudendheid wist Marion meerdere unieke en toen nog kwetsbare datasets veilig te stellen voor toekomstig gebruik. “Het leuke is dat deze bestanden nog steeds beschikbaar zijn in het DANS Data Station SSH en ook nu nog gebruikt worden”.

Met de komst van e-mail en internet verschoof ook het karakter van haar werk. Waar eerst alles per post ging, werd communicatie sneller én informeler. Catalogi verhuisden naar het web, en het EASY-systeem(rond 2005) betekende een grote omslag. “Bij de overgang van het Steinmetz-archief naar DANS veranderde er enorm veel, we werden papierloos. Dat was in het begin wel even wennen, maar had ook heel veel voordelen.” Waar voorheen data via fysieke tapes en papieren documenten moest worden ingestuurd, konden onderzoekers met EASY zelf hun data en documentatie elektronisch deponeren. Ook hoefden gebruikers niet langer te wachten op opgestuurde tapes; ze konden zelfstandig datasets downloaden. “Voor mij persoonlijk bracht deze overgang ook een verandering in werkzaamheden met zich mee. Ik hield me niet langer bezig met acquisitie van databestanden maar werd meer en meer betrokken bij het organiseren van symposia en het leiden van projecten.”

Marion Wittenberg 2004, werkend voor het Steinmetz-archief

De rode draad: nieuwsgierigheid, aanpakken en collegialiteit

Marion haar kracht ligt in de combinatie van technisch inzicht en communicatieve vaardigheden. Gedurende haar veertigjarige carrière heeft ze zich continu op deze vlakken kunnen ontwikkelen. Bij DANS was ze in het begin vooral betrokken bij de organisatie van gastcolleges en symposia, in samenwerking met onderzoekers uit het veld. “Die symposia gingen vooral over het gebruik van de data; wat kan je er allemaal mee, tot welke uitkomsten leiden de analyses van de data.” Daarna raakte ze betrokken bij Europese projecten, met name voor CESSDA, het consortium van Europese sociaalwetenschappelijke data-archieven. “In deze projecten werd vooral gekeken op welke wijze de Europese data-archieven het beste kunnen samenwerken. Hoe bundel je de krachten, zodat de onderzoekers hier het meest van profiteren. Maar het leuke van internationale projecten is ook het sociale aspect, je werkt met mensen samen uit verschillenden landen, met verschillende culturele achtergronden. Dat is heel verrijkend.“  Haar collega’s herinneren zich vooral haar vermogen om technische complexiteit toegankelijk te maken – én haar geduld om samen stappen vooruit te zetten.

De laatste jaren bouwde ze als servicemanager van DataverseNL aan een bloeiende community, waarbij ze de brug sloeg tussen gebruikerswensen en technische realisatie. “Het uitbouwen van DataverseNL, van 7 naar 23 deelnemende instituten is echt iets waar ik trots op ben. Luisteren naar waar men behoefte aan heeft en dat dan realiseren, dat geeft een kick.” Projectmatig werken bleef haar voorkeur houden boven leidinggeven: dicht bij de inhoud, met oog voor samenwerking.

Wat voor haar het werk vooral leuk maakte is, naast de inhoud, de mensen met wie ze samenwerkte. “Je kan nog zo’n boeiend werk hebben, maar het is belangrijk dat je collega’s hebt waarmee je goed door een deur kan. En dat heb ik altijd gehad.” Deze banden met collega’s, sommigen van het eerste uur, vormen een dierbare constante in haar leven.

Een nieuw hoofdstuk: reizen, kunst en verbinding

Nu het werkzame leven tot een einde komt, is Marions agenda allesbehalve leeg. Ze kijkt ernaar uit om uitgebreid te wandelen, te fietsen en musea te bezoeken. Haar eigen creativiteit krijgt een nieuwe impuls, met teken- en schildercursussen en houtbewerking. Twee leesclubs staan ook op het programma. Verder verdienen het huis en de tuin wat extra aandacht.

De komende maanden staan in het teken van reizen: van de Achterhoek, via Friesland en Polen naar Istrië in Kroatië. Daarna wil ze kijken op welk gebied ze een bijdrage kan leveren aan vrijwilligerswerk.

Marions veertig jaar bij DANS en diens voorgangers getuigen van toewijding, inhoudelijke nieuwsgierigheid en een scherp oog voor verandering. Haar bijdrage klinkt door in de systemen en communities die ze hielp opbouwen – en in de collega’s die met haar werkten en het werk nu voortzetten.

Met haar vertrek verliest DANS niet alleen een ervaren collega, maar ook een betrokken, kundige en warme persoonlijkheid. We zijn Marion dankbaar voor alles wat ze heeft betekend – voor de organisatie, de datacommunity én haar collega’s.
Bedankt, Marion – voor veertig jaar inzet, inspiratie en betrokkenheid.